Klasik (Tepkisel) Koşullanma ve Pavlov'un Köpeği

Geçmişten günümüze kadar birçok bilim adamı, öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini merak etmiş ve bu konuda birçok araştırma yapmıştır. Öğrenme konusunda ortaya atılan ilk kuram, klasik (tepkisel) koşullanma yoluyla öğrenmedir. Pavlov'un köpeği de, klasik (tepkisel) şartlanma denince akla gelen ilk örnektir.

Klasik koşullanma yoluyla öğrenme ve Ivan Pavlov'un bir köpekle yaptığı deney, aslında fizyolojik bir araştırma sonucu psikoloji literatürüne girmiştir. Çünkü Ivan Pavlov aslında bir fizyologtur.

Rus fizyolog Ivan Pavlov bir gün, köpeklerin ağız ve mide salgılarını incelemek amacıyla bazı deneyler yapmaya başlar. Bu deneyler sırasında, denek olarak kullandığı köpeğin bazı davranışları, Pavlov'un klasik (tepkisel) koşullanma adını verdiği bir öğrenme kuramı geliştirmesine sebep olur.   

Klasik (Tepkisel) Koşullanma Nedir?

Klasik koşullanma; canlıların doğal uyarıcılara karşı hiç düşünmeden, bir refleks gibi verdiği tepkileri, belli şartlar altında yapay uyarıcılara da vermeye başlamasıdır. Yani canlılar; iki farklı uyarana yakın zamanlarda maruz kaldıklarında, bu iki uyaranı birbiriyle bağdaştırır ve birine verdiği tepkiyi, diğer uyarana da vermeye başlar.

Klasik koşullanma denince akla gelen ilk örnek olan Pavlov'un bir köpekle yaptığı deney, konunun daha net anlaşılmasına yardımcı olur.  

Pavlov'un Köpeği

1849-1936 yılları arasında yaşayan Rus fizyolog Pavlov, ağız ve mide salgılarını incelemek için bir köpekle deney yapmaya karar verir. Bu deney sırasında köpeğin bazı davranışları Pavlov'un dikkatini çeker.

Pavlov, başlarda köpeğin sadece kendisine verilen eti görünce salya salgıladığını gözlemler. Daha sonraki zamanlarda köpeğin, kendisine et vermeye gelen kişilerin ayak seslerini duyduğu anda salya salgılamaya başladığını fark eder.

Bunun üzerine köpek, ses izolasyonu olan bir odaya alınır ve odada bir zil sesi çalınır. Bu zil sesinin köpekte salya salgısına sebep olmadığı görülür.

Bir sonraki seferde ise köpeğe önce zil sesi dinletilir, hemen ardından da et verilir. Bu durum birkaç sefer tekrarlanır ve sonunda görülür ki köpek, zil sesini duyduğu anda salya salgılamaya başlar.

Deneydeki köpek, başlarda doğal bir uyaran olan ete karşılık, bir refleks olarak salya salgılıyordu. Ancak zamanla yapay bir uyaranı da doğal uyaranla bağdaştırdı ve aynı tepkiyi yapay uyarana da vermeye başladı. Yani zil sesinin, yemeğin işareti olduğunu klasik koşullanma yoluyla öğrenmiş oldu.

Klasik Koşullanmada Kazanma, Sönme ve Pekiştirme

Klasik koşullanma yoluyla bir davranışın ortaya çıkmasına kazanma, kaybolmasına ise sönme denir.

Klasik koşullanmada bir davranışın kazanılması; canlının doğal uyarıcı ile koşullu uyarıcıya, birbiriyle bağlantılı biçimde tekrar tekrar maruz kalması ve ikisi arasındaki bağlantıyı çözmesiyle olur.

Davranışın kazanılmasını ve sürdürülmesini sağlayan bu tekrarlara pekiştirme denir. Pekiştirme yapılmadığı takdirde, yani canlı, iki uyarıcıya birbiriyle alakasız şekilde maruz kalmaya başladığında ise davranış zamanla kaybolur, yani söner.

Yararlanılan kaynaklar: Cüceloğlu, D. (2013). İnsan ve Davranışı. Remzi Kitabevi

Morris, C. (2002). Psikolojiyi Anlamak. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları

İlginizi çekebilir: Maslow Piramidi Nedir? Abraham Maslow İhtiyaçlar Hiyerarşisi