Stresle Baş Etme Yolları
Her insan, strese neden olan bir durumla karşılaştığında farklı başa çıkma yöntemleri kullanır. Kişinin, stresle baş etme yollarından hangisini kullanacağı; karşılaştığı durumun ciddiyetine veya kişi için ifade ettiği anlama göre çok çeşitli olarak değişir.
Stresle başa çıkma yöntemleri, temel olarak doğrudan başa çıkma yöntemleri ve savunucu başa çıkma yöntemleri olarak ikiye ayrılır. Kullanılan bu savunucu başa çıkma yöntemlerine psikolojide, savunma mekanizmaları denir.
Stresle doğrudan başa çıkma yöntemleri, aslında olması gereken başa çıkma stillerini ifade eder. Yani, kişinin kendini kandırmadan durumu ve yapılabilecekleri analiz edip ne yapacağına karar verdiği başa çıkma yöntemleridir.
Doğrudan başa çıkmanın yüzleşme, uzlaşma ve geri çekilme olmak üzere üç türü vardır.
Stresle baş etmede yüzleşme, stresi oluşturan durumla birebir uğraşmayı, durumu değiştirmek için olabildiğince çaba harcamayı ifade eder.
Uzlaşma kişinin, elde edemeyeceği isteklerden feragat ederek ve karşı tarafın da bazı fedakarlıklarda bulunmasını talep ederek strese neden olan durumu düzeltmeye çalışmasıdır.
Doğrudan başa çıkmanın son türü olan geri çekilme ise çabalamayı bırakarak pes etmedir. Geri çekilme, işlevsel olmayan bir yöntem gibi görünse de aslında kişinin, değiştiremeyeceği durumları kabullenerek olaylara gerçekçi yaklaşmasının bir sonucu olduğundan, bazı durumlarda oldukça gerekli ve işlevseldir.
Geri çekilmeyi sağlıksız bir yöntem haline getirecek olan şey, kişinin olur olmaz her durumda, yani aslında değiştirebileceği durumlarda bile çözüm için uğraşmaktan kaçmayı alışkanlık haline getirmesidir.
Stresle başa çıkmada savunucu yöntemler ise doğrudan başa çıkmanın aksine, kişinin çoğunlukla kendini kandırma ve benzeri yollarla kaygıyı ve stresi azaltmaya çalıştığı yöntemlerdir. Bu yöntemlerde genellikle kişi, durumu değiştirmek yerine kendisini, duruma yönelik duygu ve düşüncelerinin değiştiğine inandırır.
Mesela kişinin çok isteyip de elde edemediği bir şey varsa, kendisini o şeyi zaten istemediğine inandırır. İşte bunun gibi stresle baş etmede kullanılan savunucu yöntemlerin yaygın ismi savunma mekanizmalarıdır ve birçok çeşidi vardır.
Başlıca Savunma Mekanizmaları Nelerdir?
1.İnkar (Yadsıma)
İnsanların çok acı veya kaygı veren bir durumla karşılaştığında var olan durumun gerçekliğini kabul etmemesine, yokmuş gibi davranmasına inkar (yadsıma) denir.
Karşılaşılan durum, kişinin başa çıkabileceğinden çok daha fazla duygusal yük içerdiğinde kişi, başa çıkmakla uğraşmak veya acı çekmek yerine inkara başvurur. İnkar, en sık kullanılan savunma mekanizmasıdır.
Gerçekten ciddi durumlarda bir süreliğine kullanıldığında inkar, ruh sağlığını koruyan olumlu bir mekanizma olsa da çözülebilecek durumlarda veya sürekli olarak kullanıldığında olumsuz bir mekanizmaya dönüşür.
2.Bastırma (Unutma)
Bastırma, kişinin, baş edebileceğinden çok daha fazla acı veya kaygı içeren duygu, düşünce veya anılarını bilinçaltına iterek durumdan kurtulmaya çalışmasıdır. Yani bu mekanizmada kişi, acı veren düşünce veya anılarını bir nevi unutur.
İnkar ve bastırma, en temel savunma mekanizmalarıdır. Yani, tıpkı renklerin her birinin ana renklerden oluşması gibi, diğer savunma mekanizmaları da temelde bu ikisine dayanarak oluşmuştur.
3.Yansıtma (Projeksiyon)
Kişinin, kendisinde var olan ama kabullenmek istemediği duygu ve düşüncelerinin başkasında olduğuna inanmasıdır yansıtma veya projeksiyon.
Daha iyi anlaşılması için bir örnek vermek gerekirse, kıskanç olan bir kişi, bu duygusunu kabullenmek istemediğinden dolayı, arkadaşlarının kıskanç olduğuna inanabilir.
4.Özdeşim Kurma
Özdeşim kurma, yansıtmanın tam zıttı olan savunma mekanizmasıdır. Yani kişi, yansıtmada kendi özelliklerini başkasına yüklerken özdeşim kurmada başkasının özelliklerini kendisine yükler.
Bunu, özellikle hayranlık duyduğu veya üstün gördüğü kişilere karşı yaparak bir nevi onlardaki üstün olarak algıladığı özellikler kendisinde varmış gibi inanır.
5.Gerileme (Regresyon)
Tüm savunma mekanizmalarında olduğu gibi gerileme de yine kişinin başa çıkamayacağı bir durumla karşılaştığında kullandığı bir savunma mekanizmasıdır. Böyle durumlarda kişinin çocuklara özgü davranışları sergilemesine gerileme (regresyon) denir.
Örneğin, bir tartışma söz konusu olduğunda kişi, yoğun stres hissederse ağlamaya başlayabilir. Bu da bir nevi insanların kendisine karşı daha anlayışlı olmasını sağlayarak stresi azaltmaya yönelik bir savunma mekanizmasıdır.
6.Mantığa Bürüme (Bahane Bulma)
Mantığa bürümede kişi, inkarın farklı bir versiyonu olarak, durumdan kaçmasına mantıklı bir bahane bularak kendini ve diğer insanları bu mantıklı ve somut bahaneye inandırır. Bu mekanizmaya çok sık verilen örneklerden biridir halk arasında yaygın kullanılan “Kedinin uzanamadığı ciğere mundar demesi” deyimi.
7.Karşıt Tepki Geliştirme
Kişinin, kendisininkinin tam tersi olan duygu ve düşünceleri abartarak savunmasına karşıt tepki geliştirme denir.
Yukarıdaki kıskançlık örneğini düşünecek olursak kendisi kıskanç olan birisinin sürekli ve abartılı bir şekilde kıskançlığın çok kötü olduğundan, kıskançlardan nefret ettiğinden bahsetmesi karşıt tepki oluşturmadır.
8.Yer Değiştirme
Kişinin, bazı duygu ve düşüncelerini asıl kişi veya nesneden uzaklaştırıp farklı bir nesneye veya kişiye yöneltmesidir yer değiştirme.
İnsanlar bu savunma mekanizmasını özellikle tepki vermenin tehlikeli olacağını düşündükleri durumlarda kullanır.
Örneğin, trafikte biriyle kavga eden kişinin eve gittiğinde sebepsiz yere çocuğuna sinirlenip bağırması gibi.
9.Yüceltme
Son olarak yüceltme, kişinin, bastırdığı ve ortaya döktüğünde toplum tarafından kabul görmeyecek olan güdü veya hislerini, toplumun onaylayacağı bir biçimde ifade etmesidir.
Örneğin, kişi saldırganlık dürtüsünü ifade edebileceği meslek veya spor dallarını seçerek bastırdığı bu dürtüsünü toplumun onaylayacağı bir şekilde açığa çıkarma imkanı bulur.
Tüm bu savunma mekanizmaları, hayatta her insanın zaman zaman başvurduğu mekanizmalardır. Gerçekten kişi için zorlayıcı bir duygu yükü ortaya çıktığında, kullanılması ruh sağlığını koruyan bir sigorta gibidir. Ancak unutmamak gerekir ki bu mekanizmaların alışkanlık haline gelmesi, basit durumlarda bile sık sık kullanılması sorunu çözmekten çok, yeni sorunların oluşmasına neden olarak sağlıksız durumların ortaya çıkmasına sebep olur.
Yararlanılan kaynaklar: Morris, C. (2002). Psikolojiyi Anlamak. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları
İlginizi çekebilir: Özgüven Eksikliği Neden Olur? Özgüven Geliştirme Teknikleri
0 Yorumlar